۱. آغاز تحول در نظام نظارت بر محصولات آرایشی بهداشتی
سازمان غذا و دارو با صدور یک اطلاعیه رسمی، گام بلندی در مسیر اصلاح و استانداردسازی نظارت بر بازار محصولات آرایشی بهداشتی کشور برداشت. از آذرماه ۱۴۰۳، درج کد UID (کد شناسایی یکتا) و IRC (کد مجوز ورود یا تولید) روی بسته‌بندی محصولات آرایشی بهداشتی الزامی شده است. این تصمیم برای تمام تولیدکنندگان داخلی و واردکنندگان، به ویژه برندهایی که به صورت پرایوت لیبل یا بدون کارخانه فعالیت می‌کنند، لازم‌الاجرا خواهد بود. هدف اصلی این قانون، ایجاد شفافیت در بازار و جلوگیری از عرضه کالاهای تقلبی، قاچاق یا فاقد اصالت اعلام شده است.
با اجرایی شدن این تصمیم، بازار محصولات آرایشی بهداشتی ایران وارد دوره‌ای جدید از نظم و کنترل خواهد شد. سازمان غذا و دارو با تدوین این برنامه، تلاش می‌کند به ناهماهنگی‌های گذشته پایان دهد و بستری مطمئن برای مصرف‌کنندگان ایجاد کند. علاوه‌بر آن، برندهای قانونی و متعهد نیز می‌توانند در یک فضای رقابتی سالم فعالیت داشته باشند. این اقدام نه‌تنها اعتماد عمومی به بازار را افزایش می‌دهد، بلکه سطح سلامت جامعه را نیز ارتقاء می‌بخشد.
۲. UID چیست و چه نقشی در کنترل بازار دارد؟
UID یا همان کد شناسایی یکتا، یک شناسه عددی مخصوص برای هر محصول است که توسط سامانه جامع سازمان غذا و دارو صادر می‌شود. این کد مانند شناسنامه‌ای برای محصولات آرایشی بهداشتی عمل می‌کند و اطلاعات مهمی همچون شرکت سازنده، ترکیبات، کشور مبدأ، و تاریخ تولید و انقضا را در بر دارد. هدف از درج UID، فراهم کردن امکان رهگیری محصول در تمام مراحل توزیع و عرضه، از تولید تا مصرف است. این کد می‌تواند به راحتی با اسکن توسط نرم‌افزارهای رسمی، اصالت کالا را برای مصرف‌کننده اثبات کند.
سازمان غذا و دارو با اجباری کردن UID به دنبال ایجاد شفافیت در بازار پرتنش محصولات آرایشی بهداشتی است. با این روش، تقلب در بسته‌بندی و جعل برندها دشوار می‌شود و اعتماد به محصولات موجود در بازار افزایش می‌یابد. این کد نه‌تنها به مصرف‌کنندگان کمک می‌کند تا از سلامت کالای خود مطمئن شوند، بلکه به بازرسان و نهادهای نظارتی امکان کنترل بهتر و سریع‌تر می‌دهد.
۳. IRC و اهمیت آن برای محصولات وارداتی
IRC یا International Registration Code، مجوز رسمی ورود یا تولید یک محصول به بازار ایران است که توسط سازمان غذا و دارو صادر می‌شود. این کد برای تمامی محصولات وارداتی آرایشی بهداشتی الزامی است و دریافت آن مستلزم ارائه مدارک فنی، آزمایشگاهی، و اسناد گمرکی معتبر از طرف شرکت واردکننده است. وجود IRC روی محصول نشان‌دهنده تأیید کیفیت، ایمنی و سلامت کالا توسط مراجع رسمی کشور است.
با وجود گستردگی بازار کالاهای آرایشی بهداشتی قاچاق، وجود IRC به عنوان یک فیلتر قانونی عمل می‌کند. سازمان غذا و دارو با بررسی کامل ترکیبات و فرمولاسیون هر محصول، اطمینان حاصل می‌کند که کالا با استانداردهای ملی و بین‌المللی همخوانی دارد. خریدار نیز با رؤیت این کد می‌تواند از ورود قانونی و سلامت کالا مطمئن باشد و با خیالی آسوده از آن استفاده کند.
۴. شرکت‌های پرایوت لیبل و چالش‌های اجرای UID
فعالان پرایوت لیبل یا همان تولیدکنندگان بدون کارخانه، یکی از اصلی‌ترین گروه‌هایی هستند که باید خود را با دستورالعمل‌های جدید سازمان غذا و دارو تطبیق دهند. این گروه از فعالان صنعت آرایشی بهداشتی که عموماً با برندهای سفارشی، برون‌سپاری تولید و واردات کار می‌کنند، اکنون موظف‌اند برای تمامی محصولات خود کد UID دریافت کنند. این الزام شامل محصولاتی می‌شود که از آذر ۱۴۰۳ به بعد تولید یا وارد شده‌اند.
چالش اصلی برای این شرکت‌ها، انطباق با فرآیندهای پیچیده صدور UID و ثبت IRC است. سازمان غذا و دارو توصیه کرده است که این شرکت‌ها در اسرع وقت با معاونت‌های استانی تماس بگیرند و فرآیند ثبت و دریافت کدها را آغاز کنند. عدم پیروی از این دستورالعمل ممکن است منجر به توقیف کالا، جریمه و حتی لغو مجوز فعالیت شود. بنابراین، برای فعالان پرایوت لیبل، انطباق با این قوانین ضرورتی حیاتی دارد.
۵. مزایای اجرای UID برای مصرف‌کنندگان
مهم‌ترین دستاورد اجرای طرح UID برای مصرف‌کننده نهایی، افزایش امنیت و شفافیت در خرید محصولات آرایشی بهداشتی است. پیش از این، بسیاری از افراد با کالاهای جعلی یا بدون مجوز مواجه می‌شدند که نه تنها بی‌کیفیت، بلکه خطرناک برای سلامتی بودند. اکنون، با وجود UID، خریداران می‌توانند با اسکن ساده این کد از طریق اپلیکیشن سازمان غذا و دارو، از اصالت و سلامت محصول خود مطمئن شوند.
این سطح از شفافیت، نه‌تنها حس اطمینان را به مشتری منتقل می‌کند، بلکه موجب شکل‌گیری فرهنگ خرید آگاهانه می‌شود. مصرف‌کنندگان به جای انتخاب براساس ظاهر بسته‌بندی یا تبلیغات، اکنون می‌توانند براساس اصالت علمی و تأیید قانونی تصمیم‌گیری کنند. سازمان غذا و دارو با این اقدام، نقش خود را در حفاظت از سلامت جامعه به خوبی ایفا کرده است.
۶. برخورد قانونی با محصولات بدون UID
از زمان اجرایی شدن قانون، سازمان غذا و دارو صراحتاً اعلام کرده که توزیع هرگونه محصول آرایشی بهداشتی بدون UID یا IRC ممنوع است. این قانون شامل تمامی محصولات داخلی، وارداتی، پرایوت لیبل، و حتی محصولات برندهای معروف نیز می‌شود. در صورت مشاهده کالاهای فاقد کدهای مذکور، نهادهای نظارتی حق توقیف، پلمپ انبار یا جریمه قانونی شرکت متخلف را خواهند داشت.
این تصمیم می‌تواند به صورت گسترده بازار را از محصولات ناسالم و بی‌هویت پاک‌سازی کند. همچنین برندهای کوچک یا بزرگ را مجبور می‌سازد تا وارد مسیر شفافیت و مسئولیت‌پذیری شوند. سازمان غذا و دارو با این رویکرد، می‌کوشد استانداردهای بین‌المللی را در حوزه نظارت بر محصولات آرایشی بهداشتی پیاده‌سازی کند و گام بلندی در ارتقاء سلامت جامعه بردارد.
۷. فرآیند دریافت UID چگونه است؟
دریافت UID نیازمند ثبت محصول در سامانه جامع سازمان غذا و دارو، ارائه اطلاعات کامل در خصوص ترکیبات، نحوه تولید، شرکت تولیدکننده یا واردکننده، و بارگذاری اسناد حقوقی و بهداشتی است. پس از بررسی و تأیید اطلاعات توسط کارشناسان سازمان، کد UID برای هر محصول صادر می‌شود و شرکت موظف است آن را روی بسته‌بندی درج کند. این فرآیند برای تولیدات پرایوت لیبل نیز کاملاً لازم‌الاجراست.
برخلاف تصور عمومی، ثبت و دریافت UID فرآیند پیچیده‌ای نیست، اما نیاز به دقت بالا و تکمیل مستندات دارد. به همین دلیل، سازمان غذا و دارو پیشنهاد داده است که شرکت‌ها برای تسریع روند، از مشاوره با معاونت‌های استانی بهره بگیرند. هرگونه تأخیر در ثبت، می‌تواند منجر به تعویق عرضه محصول در بازار یا ایجاد اختلال در زنجیره تأمین شود.
۸. اهمیت هماهنگی با معاونت‌های غذا و دارو
سازمان غذا و دارو برای اجرای مؤثر طرح UID، بر نقش معاونت‌های غذا و داروی استانی تأکید ویژه‌ای دارد. این معاونت‌ها وظیفه دارند شرکت‌های محلی را راهنمایی کرده و فرآیند ثبت اطلاعات، اخذ مجوز و تأیید نهایی را انجام دهند. برای شرکت‌ها، ارتباط مؤثر با این معاونت‌ها می‌تواند تفاوت بین موفقیت سریع یا مواجهه با موانع قانونی باشد.
در استان‌های بزرگ و پرجمعیت، نظارت و بررسی محصولات آرایشی بهداشتی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. معاونت‌های محلی نقش پلی میان شرکت‌ها و مرکز اصلی سازمان غذا و دارو را ایفا می‌کنند. بنابراین، فعالان این صنعت باید از این ظرفیت به شکل کامل بهره‌مند شوند تا فرآیندهای قانونی را بدون تأخیر و با دقت پیش ببرند.
۹. مزایای بلندمدت اجرای طرح برای بازار
در بلندمدت، اجرای الزامات UID و IRC می‌تواند ساختار بازار آرایشی بهداشتی ایران را به شکل بنیادین اصلاح کند. نخستین اثر، خروج تدریجی محصولات تقلبی، بی‌کیفیت یا قاچاق از بازار است. همچنین، برندهای معتبر و متعهد فضای رقابتی سالم‌تری خواهند داشت که در آن کیفیت محصول حرف اول را می‌زند. این تحولات، بستر مناسب‌تری برای صادرات نیز فراهم می‌آورد.
سازمان غذا و دارو با اجرای این طرح، مسیر ارتقاء اعتماد عمومی به تولیدات داخلی و وارداتی را هموار می‌کند. با این رویکرد، آینده بازار ایران به سمتی خواهد رفت که استانداردهای جهانی در آن رعایت شده و مصرف‌کننده ایرانی بتواند بدون نگرانی از محصول استفاده کند. شفافیت، رقابت و سلامت، سه کلیدواژه اصلی در آینده این صنعت خواهند بود.
۱۰. تأثیر اجرای UID بر زنجیره تأمین محصولات آرایشی بهداشتی
با اجرای طرح UID، زنجیره تأمین محصولات آرایشی بهداشتی در ایران وارد مرحله‌ای تازه از شفافیت و نظم شده است. پیش از این، نبود سیستم مشخص برای رهگیری کالا از مرحله تولید یا واردات تا مصرف، موجب سردرگمی مصرف‌کننده و بازرسان می‌شد. اما اکنون، سازمان غذا و دارو با تعریف مکانیزم دقیق UID و IRC، تمام مراحل زنجیره تأمین را تحت کنترل قرار داده است. این فرآیند امکان بررسی سوابق کالا، انبارهای نگهداری، مراکز توزیع و فروشگاه‌ها را فراهم کرده و ریسک تخلفات را به شدت کاهش داده است.
این اقدام برای شرکت‌های تولیدکننده و واردکننده نیز مزایای زیادی دارد. از جمله، می‌توانند انبارگردانی دقیق‌تری انجام دهند، آمار فروش را با جزئیات بیشتری تحلیل کنند و از ورود کالاهای مشابه قاچاق به بازار جلوگیری نمایند. سازمان غذا و دارو با این سیاست‌گذاری هوشمندانه، علاوه بر حفظ سلامت جامعه، باعث افزایش بهره‌وری اقتصادی و کاهش ریسک‌های تجاری در حوزه آرایشی بهداشتی نیز شده است. برای کشوری که سالانه میلیاردها تومان صرف این بازار می‌شود، چنین نظمی حیاتی است.
۱۱. الزامات چاپ UID و IRC بر روی بسته‌بندی کالا
از مهم‌ترین بخش‌های اجرایی طرح UID، نحوه چاپ و درج این کدها روی بسته‌بندی محصولات آرایشی بهداشتی است. سازمان غذا و دارو تأکید کرده است که کد UID و IRC باید به صورت خوانا، استاندارد، غیرقابل پاک شدن و با اندازه مشخص، روی بسته‌بندی اصلی محصول درج شود. این امر به مصرف‌کننده این امکان را می‌دهد تا به راحتی کدها را بررسی و اسکن کند. همچنین، وجود این کدها باعث جلوگیری از بسته‌بندی‌های جعلی یا غیرمجاز می‌شود.
برای شرکت‌ها، این مرحله نیازمند همکاری با چاپخانه‌های مجاز، طراحان صنعتی و کنترل کیفی بسته‌بندی است. سازمان غذا و دارو برای جلوگیری از خطا یا سوءاستفاده، دستورالعمل‌های فنی مشخصی را برای این کار تدوین کرده و در اختیار شرکت‌ها قرار داده است. بی‌توجهی به این نکات ممکن است منجر به مردود شدن سری تولیدی یا حتی توقیف کالا در گمرک یا شبکه توزیع شود. بنابراین، اجرای صحیح این مرحله برای ورود موفق محصول به بازار بسیار حیاتی است.
۱۲. آینده بازار آرایشی بهداشتی با نگاه ملی و جهانی
با اجرای طرح UID، بازار محصولات آرایشی بهداشتی ایران در مسیر هماهنگ شدن با استانداردهای بین‌المللی قرار گرفته است. در کشورهای پیشرفته، چنین کدهایی سال‌هاست که برای رهگیری، نظارت و اصالت کالا مورد استفاده قرار می‌گیرند. اکنون، سازمان غذا و دارو تلاش دارد با الگوبرداری از تجربیات جهانی، بستر حضور مؤثر برندهای ایرانی در بازارهای صادراتی را نیز فراهم سازد. شفاف‌سازی در زنجیره تولید و تأمین، یکی از الزامات اصلی ورود به بازارهای جهانی است و این طرح گامی مهم در این راستا محسوب می‌شود.
در سطح ملی نیز، اجرای این طرح می‌تواند به شکل‌گیری صنعتی قوی‌تر، رقابتی‌تر و مسئولانه‌تر در حوزه آرایشی بهداشتی منجر شود. برندها برای ماندن در بازار باید به استانداردهای جدید احترام بگذارند، مصرف‌کنندگان با آرامش خاطر خرید کنند، و نهادهای نظارتی با سهولت بیشتری تخلفات را پیگیری نمایند. سازمان غذا و دارو با این اقدام، نه‌تنها سلامت عمومی جامعه را حفظ کرده، بلکه یک فرصت بزرگ برای توسعه پایدار در صنعت زیبایی و بهداشت کشور خلق کرده است.
